کتاب و کتابخوانی

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، خواجوی کرمانی را نخل‌بند شاعران خوانده‌اند، اما به‌اندازه لقبی که او را بخشید‌ه‌اند، بخت و اقبال نداشته است.

او از نظر زمانی میان دو شاعر پرآوازه قرار گرفته است: سعدی و حافظ. هرچند برخی این امر را به فال نیک گرفته و این سه شاعر را مکمل و مؤثر بر هم تعریف کرده‌اند، اما قرار گرفتن زیر نام هر یک از این دو که یکی در شعر عاشقانه در کمال است و دیگری در غزل عاشقانه و عارفانه مایه رشک هزاران شاعر، سرنوشت محتوم خواجوست.

محمدصادق بصیری در کتاب «زندگی خواجوی کرمانی»  در همین رابطه می‌نویسد: پیداست که این دو شاعر طراز اول ادب پارسی، چنان نظر پژوهشگران و ادب‌دوستان را به خود جلب کرده‌اند که در حق خواجوی بینوای کرمان، اگر نگوییم بی‌مهری، بسیار کم‌مهری شده است و آن‌طور که باید به زندگی، اشعار و آثارش پرداخته نشده است و آثار منثور وی هنوز پس از قرن‌ها، به صورت نسخه خطی باقی مانده است.

به گفته این مؤلف؛ حق آن نیست که در میان پژوهش‌ها و تألیف‌های فراوان ادبی، هنوز اثری که در خور این فرزند خوش‌ذوق و نجیب کرمان باشد و به زندگی و آثار و افکار وی بپردازد، سراغ نداشته باشیم.

اما چرا خواجو با تمام هنرمندی‌اش در عرصه سخن، نتوانسته چندان که باید خوش بدرخشد؟ آیا صرفاً جبر زمان این توفیق را از او گرفته است؟ احمدرضا بهرام‌پور عمران، نویسنده و پژوهشگر ادبی، در یادداشتی به‌مناسبت 17 دی، روز خواجو کرمانی می‌نویسد: 

سرنوشت برخی از شاعران رقت‌برانگیز است. یکی از آنان خواجو است؛ خواجویی که به‌سببِ هنرنمایی‌های بیانی‌اش به « نخلبند شعرا»ی شعر فارسی شهره بود. چرا خواجو با همهٔ هنرنمایی‌ها و نازک‌خیالی‌ها و نقشش در هموار کردنِ راه برای حافظ، شاعر چندان بزرگی نیست؟ شعر فردوسی و سعدی و… که جای خود دارد، چرا در تاریخِ ادبیاتِ ما شعر خواجو ( تاکید می‌شود با همهٔ هنرنمایی‌ها و ایهام‌گرایی‌ها) جایگاه شعر رودکی، ناصرخسرو، منوچهری، نظامی، خاقانی، عطار، صائب و … را ندارد؟

یکی از راه‌های ارزیابیِ ارجمندیِ یک شاعر آن است که تصور کنیم فقدانِ شعرش چه خسرانی خواهد بود برای شعرِ فارسی؟ رودکی با همین‌‌مایه شعری که از او به‌یادگار‌مانده چهرهٔ منحصر‌به‌فرد و درخشانی دارد؛ ستیهندگی و رویاروییِ ناصرخسرو با قدرتِ مستقر و نیز ساخت‌ها و صورت‌های زبانی و بیانیِ شعرش، او را تکرارناپذیر و جاودانه ساخته؛ مفاخره‌ها و حبسیّه‌های خاقانی و بلاغتِ قصائدش، منحصر به خودِ اوست؛ شعر مسعودِ سعد نیز، از منظر فردیّت و بروز احساساتِ شخصی، یگانه است.

نظامی و سنایی و عطار نیز هرکدام جایگاهی دارند که هیچ شاعری نمی‌تواند جای خالیِ آن‌ها را پرکند. اما خواجو چه؟ شعرِ خواجو شعری یگانه و یا حتی نسبتاً یگانه نیز به‌شمار نمی‌رود.

در قرنِ هشتم، چندین شاعر با اندک تفاوت‌ها در سبک و سیاق و نیز مضمون و محتوا در کارِ سرودن‌اند؛ کمالِ خجندی و سلمانِ ساوجی و عمادِ فقیه از این زمره‌اند. هُمام تبریزی (درگذشته به 714 ق)  و حتی خیالیِ بخارایی (درگذشته به 863 ق) را از نسل‌های قبل و بعد نیز می‌توان به این نام‌ها افزود.

اهمیّت هر شاعر (و هر هنرمندی) در میزانِ تمایز و فاصلهٔ آثارِ اوست از آثارِ دیگران؛ البته اگر نخست، اثر یا آثار برادری‌اش را اثبات‌کند و «اثر» به‌شمار‌ آید! هنر نیز یعنی تشخّص‌یافتنِ فرم و یگانه‌ بودنِ بلاغت، و فاصله گرفتن از تکرار که همانا ابتذال است.

شعرِ خواجو در داستان‌پردازی، دنبالهٔ کار نظامی و امیرخسرو دهلوی است، نه تکامل‌بخشِ راهِ آنان. در غزل نیز شعرِ او تلفیقی است از غزلِ سعدی، حسنِ دهلوی، همامِ تبریزی و نیز شعرِ دیگران. خواجو همچون بسیاری از هم‌روزگارانش مسیرِ تقلید و تکرار را می‌پیماید. البته حافظ نیز همچون خواجو، از ده‌ها و چه‌بسا صدها شاعر تأثیر‌پذیرفته و حتی مضمون ربوده، اما شعرش کمتر به شعرِ دیگران شبیه است؛ ما با خواندن شعر خواجو حتی به‌یادِ شعر حافظ می‌افتیم! با آن‌که او نزدیک به 40 سال پیش‌تر از وفاتِ حافظ درگذشت.

خواجو شاعر فرم‌گرایی است. در شعر او تصویر و مضمون صرفاً در خدمتِ تصویر و مضمون است، نه در خدمتِ ایده و عواطفِ انسانی، آن‌گونه که فی‌المثل در شعرِ حافظ می‌بینیم. او موضعی در برابر روزگارِ خود نداشته، ازهمین‌رو شعرش نیز شعری به‌نسبت بی‌هویّت و بی‌شخصیّت، و در نتیجه کم‌و‌بیش بی‌خاصیّت است. شعری که شاعر و زمانه‌اش در آن غائب است و تصویرِ هم‌روزگارانش را در آیینهٔ آن نمی‌توان‌ دید. ازهمین‌رو رند و صوفی و زاهد و عاشق نیز در شعر خواجو چهره‌هایی بی‌هویّت‌اند.

اگر دیوانِ خواجو نبود، خسرانِ چندانی متوجهِ شعرِ فارسی نبود اما اگر ناصرخسرو نمی‌بود چه؟! مسلّماً ذوقِ مخاطبانِ شعرِ فارسی، دنبالِ کسی می‌گشت. شاید نستوهی و ستیهندگیِ شعرِ کسایی یا ابن یمین و سیفِ فرغانی را بیش‌تر می‌ستود و آنان را در جایگاهی می‌نشاند فراتر از آن‌چه امروز، در آن نشسته‌اند.

به گفته بهرام‌پور؛ اهمیتِ خواجو بیش‌‌تر در نقشِ کلیدی‌اش در تکاملِ بلاغیِ غزلِ فارسی و ظهورِ حافظ است، نه درخششِ شعرِ خودِ او. از دیگر اهمیت‌های کارِ خواجو به‌خصوص آن است که آرایه‌ ایهام را تنوّع بخشید و آن را پروراند و این ظرفیتِ گسترده‌ بلاغی را به حافظ سپرد. او همچنین همچون مولانا، در بهره‌گیری از اوزانِ گوناگون، شاعری قابل توجه است.

علی‌رغم نظر بهرام‌پور، نباید از تأثیر شاعری چون خواجوی کرمانی در حفظ زبان فارسی و فرهنگ ایرانی آن هم در عصری که ایران، آماج تاخت و تازها و ویرانی‌ها و انواع بلایاست، غافل شد.

از سوی دیگر، تأثیر او بر مکتب شیراز که بعدها با حافظ به کمال رسید، غیر قابل کتمان است. شاید اگر پژوهش‌ها در باب اشعار خواجو بیشتر صورت گیرد، عیار او در نظر خاص و عام بیشتر پیدا خواهد شد.

انتهای پیام/

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،‌ هفدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد به مراحل پایانی خود نزدیک می‌شود،‌ در این دوره 2 هزار و 600 اثر، در 4 بخش،‌ رمان و داستان بلند،‌ داستان کوتاه،‌ نقد ادبی و مستند‌نگاری ارزیابی شده‌اند،‌ بیشترین آثار (2 هزار اثر)متعلق به حوزه رمان و مستند‌نگاری بوده‌، ‌400 اثر در حوزه داستان کوتاه، 160 اثر در حوزه نقد ادبی بوده است.

مسعود کوثری دبیر علمی این دوره جایزه جلال بوده است،‌ مریم جلالی، مریم حسینی، محمد حنیف، بهزاد دانشگر، سارا عرفانی، کورش علیانی، محسن کاظمی، صادق کرمیار و مسعود کوثری اعضای هیات علمی این دوره جایزه بوده‌اند.

پیگیری‌های خبرنگار تسنیم حاکی از برگزاری جایزه جلال در روز چهارشنبه سوم بهمن ماه است،‌ داوری‌ها در هر 4 گروه داوری به پایان رسیده و در بخش ویراستاری نیز به مانند سال گذشته آثاری معرفی خواهند شد.

هم‌چنین در این دوره تغییراتی در برگزاری دوره آموزش داستان‌نویسی آل‌جلال  ایجاد خواهد شد.

حامد محقق معاون ادبیات خانه کتاب در این زمینه به تسنیم می‌گوید:‌ ما در این دوره آموزش داستان‌نویسی را با تغییراتی نسبت به دوره‌های قبل برگزار خواهیم کرد‌، موسسه خانه کتاب،‌ پیش از این،‌ دوره‌های اقلیم قلم را برای 16 استان کشور در شمال غرب و جنوب کشور برگزار کرد،‌ منتخبین این دوره‌ها قرار است در دوره آموزشی جلال آل احمد شرکت کنند.

وی زمان برگزاری دوره‌ها را همزمان با برگزاری مراسم اختتامیه عنوان کرد و افزود:‌ با توجه به اینکه این دوره برای منتخبین دوره‌های دیگر داستان‌نویسی برگزار می‌شود‌، طبیعتا آموزش‌ها تخصصی‌تر خواهد بود.

مسعود کوثری دبیر علمی جایزه جلال نیز پیشتر در گفت‌وگو با تسنیم،‌ افزایش وجه ریالی این جایزه را نیز بعید دانسته و گفته بود:  با توجه به اینکه در دولت مشکلات مالی فراوانی وجود دارد،‌ نمی‌توان انتظار داشت که وجه جایزه افزایش پیدا کند، در عین حال ما نهایت تلاش را خواهیم کرد.

انتهای پیام/

به گزارش خبرگزاری تسنیم،‌ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در احکامی جداگانه فریبا افکاری، جمیله توکلی‌نیا، علی‌اصغر احمدی، رضا اکبری، حجت‌الاسلام ‌والمسلمین رضا مختاری،  عبدالحسین کلانتری، مرتضی عزتی، علی مرشدی‌زاد، محمود بشیری، محمود کمره‌ای، سیدحسن امامی رضوی، اسماعیل بنی‌اردلان، حجت‌الاسلام‌‌والمسلمین رسول جعفریان، ابراهیم حیدری و ناصر افشارپور را به‌عنوان اعضای هیئت علمی چهل‌ودومین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران منصوب کرد.

در متن احکام سیدعباس صالحی خطاب به این اعضا آمده است: «نظر به مراتب گرانمایه علمی و فرهنگی و تجارب ارزشمند سرکارعالی/ جناب‌عالی در حوزه پژوهش و کتاب، به‌موجب این حکم به‌عنوان «عضو هیئت علمی چهل‌ودومین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران» منصوب می‌شوید.

امید است با استعانت از خداوند متعال و بهره‌مندی از دیدگاه‌های استادان و اندیشمندان ایران‌زمین، این جایزه ارزشمند بتواند در اعتلا و گسترش فرهنگ مکتوب کشور نقش‌آفرین باشد.”

انتهای پیام/